Táo bón là một trong những rối loạn tiêu hóa phổ biến nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong các giai đoạn nhạy cảm như bắt đầu ăn dặm, mới đi học hoặc sau những thay đổi về chế độ sinh hoạt. Điều quan trọng là phần lớn các trường hợp không phải do bệnh lý thực thể, mà là táo bón chức năng – nghĩa là có liên quan đến thói quen sinh hoạt, chế độ ăn uống và yếu tố tâm lý.

Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, táo bón chức năng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến thể chất và tâm lý của trẻ, khiến bé sợ đi tiêu, đau đớn kéo dài, biếng ăn, thậm chí bị rối loạn hành vi. Trong bài viết này, BSCK2 Nguyễn Hoàng Nam – hiện công tác tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Tiền Giang, sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về nguyên nhân, dấu hiệu, biến chứng và cách xử trí hiệu quả của tình trạng này.

I. Táo bón chức năng là gì?

Táo bón chức năng là tình trạng trẻ đi tiêu không thường xuyên, phân khô cứng và việc đi tiêu gây đau, nhưng không phát hiện bất kỳ tổn thương thực thể nào ở hệ tiêu hóa (như dị tật bẩm sinh, hẹp hậu môn, bệnh lý thần kinh ruột…).

Tổ chức Rome IV – tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn tiêu hóa chức năng – định nghĩa táo bón chức năng dựa trên một số biểu hiện lâm sàng, bao gồm:

• Trẻ đi tiêu <3 lần/tuần.

• Phân rắn, cứng, hoặc thành khối lớn.

• Có hành vi cố gắng nhịn đi tiêu (ví dụ: bắt chéo chân, gồng người, né tránh nhà vệ sinh).

• Có hiện tượng són phân, phân dính quần lót (sau 4 tuổi).

• Phân to đến mức làm tắc bồn cầu.

• Trẻ có biểu hiện đau khi đi tiêu, la khóc, sợ nhà vệ sinh.

👉 Lưu ý: Để chẩn đoán chính xác, trẻ cần có ít nhất 2 tiêu chí trên trong vòng 1 tháng (đối với trẻ nhỏ hơn 4 tuổi) hoặc 2 tháng (với trẻ lớn hơn).

II. Nguyên nhân gây táo bón chức năng

Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp gây táo bón chức năng ở trẻ nhỏ:

1. Thay đổi chế độ ăn uống

• Khi chuyển từ bú mẹ sang ăn dặm, lượng chất xơ và nước trong khẩu phần ăn có thể giảm đột ngột.

• Ăn nhiều tinh bột, thức ăn chế biến sẵn, thiếu rau củ quả là nguyên nhân hàng đầu.

2. Uống không đủ nước

• Trẻ nhỏ thường không biết cách uống nước đầy đủ, nhất là khi cha mẹ chưa hình thành thói quen cho trẻ.

3. Nhịn đi tiêu do đau hoặc sợ

• Một lần đi tiêu đau do phân cứng có thể tạo tâm lý sợ hãi, khiến trẻ cố tình nhịn, tạo vòng xoắn táo bón kéo dài.

4. Thay đổi sinh hoạt hằng ngày

• Vào giai đoạn trẻ đi học mẫu giáo, thay đổi môi trường khiến trẻ không quen với việc đi tiêu ở trường.

• Mất thời gian đi tiêu cố định trong ngày.

5. Tâm lý và hành vi

• Áp lực từ phụ huynh, trừng phạt khi trẻ són phân có thể gây rối loạn tâm lý và phản xạ đi tiêu.

III. Dấu hiệu cha mẹ cần chú ý

Táo bón ở trẻ không chỉ đơn thuần là ít đi tiêu. Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo cha mẹ cần đặc biệt lưu tâm:

IV. Biến chứng nếu không can thiệp sớm

Nhiều cha mẹ chủ quan cho rằng táo bón là “chuyện nhỏ”, chỉ cần cho uống nước cam hay thuốc nhuận tràng. Tuy nhiên, nếu không điều trị đúng cách, trẻ có thể gặp phải:

1. Tổn thương hậu môn

• Rách hậu môn, chảy máu, gây đau dai dẳng mỗi lần đi tiêu.

• Dễ nhiễm trùng hoặc hình thành nứt hậu môn mãn tính.

2. Giãn đại tràng

• Khi táo bón kéo dài, phân bị ứ đọng khiến đại tràng giãn rộng bất thường, giảm trương lực và mất cảm giác muốn đi tiêu.

3. Rối loạn tâm lý

• Trẻ trở nên sợ nhà vệ sinh, lo âu, hay cáu gắt hoặc rút lui khỏi hoạt động xã hội (nhất là khi bị són phân ở lớp học).

4. Suy dinh dưỡng

• Trẻ ăn ít, kém hấp thu, dẫn đến thiếu cân, chậm phát triển thể chất và trí tuệ.

V. Điều trị táo bón chức năng: Không chỉ là uống thuốc

1. Thay đổi lối sống và chế độ ăn

Đây là nguyên tắc cốt lõi, cần được thực hiện kiên trì hàng ngày:

• Tăng cường chất xơ: Cho trẻ ăn nhiều rau xanh, trái cây (đu đủ, chuối, lê, cam…), các loại hạt, khoai lang…

• Bổ sung nước đầy đủ: Tùy theo độ tuổi, trọng lượng mà lượng nước cần thiết sẽ khác nhau. Ưu tiên nước lọc, nước canh, trái cây tươi.

• Tạo thói quen đi tiêu: Cho trẻ đi tiêu vào giờ cố định mỗi ngày, tốt nhất là sau bữa sáng.

• Vận động thể chất thường xuyên: Giúp nhu động ruột hoạt động tốt hơn.

2. Hỗ trợ bằng thuốc (khi cần thiết)

• Bác sĩ có thể chỉ định thuốc làm mềm phân (như Lactulose, PEG) để giúp phân dễ di chuyển hơn.

• Tránh lạm dụng thuốc xổ hoặc bơm hậu môn nếu không có hướng dẫn chuyên môn, vì có thể gây lệ thuộc.

3. Can thiệp tâm lý

• Tuyệt đối không quát mắng, trừng phạt trẻ khi són phân hay không hợp tác.

• Khuyến khích, khen ngợi khi trẻ chủ động đi tiêu.

• Đối với trẻ lớn, có thể áp dụng các kỹ thuật hành vi – như bảng thưởng, trò chơi, tranh dán động viên.

VI. Khi nào cần đưa trẻ đến khám bác sĩ?

Phụ huynh nên đưa trẻ đi khám tại cơ sở y tế chuyên khoa nhi nếu:

• Táo bón kéo dài trên 2 tuần dù đã điều chỉnh ăn uống.

• Trẻ đau bụng nhiều, bụng chướng, mệt mỏi, bỏ ăn.

• Són phân thường xuyên.

• Xuất hiện máu trong phân.

• Trẻ biếng ăn, sút cân, chậm lớn.

➡️ Tại Phòng khám Nhi BSCK2 Nguyễn Hoàng Nam, phụ huynh sẽ được:

• Khám đánh giá đầy đủ các yếu tố liên quan đến táo bón chức năng.

• Tư vấn chế độ ăn, sinh hoạt cụ thể cho từng độ tuổi.

• Theo dõi điều trị lâu dài, hướng dẫn xây dựng thói quen đi tiêu đúng cách.

• Hỗ trợ tâm lý cho trẻ nếu có dấu hiệu căng thẳng, sợ hãi.

VII. Thông tin liên hệ Phòng khám Nhi BSCK2 Nguyễn Hoàng Nam

• 👨‍⚕️ Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Hoàng Nam

• 📍 Địa chỉ: 431 Đinh Bộ Lĩnh, Phường 2, TP. Mỹ Tho, Tiền Giang

• 📞 Hotline: 0778 160 798

• 🏥 Hiện công tác tại: Bệnh viện Đa khoa tỉnh Tiền Giang

• 🕐 Thời gian làm việc: 16h30 – 19h

VIII. Lời kết

Táo bón chức năng là tình trạng phổ biến, nhưng có thể ảnh hưởng lâu dài nếu không được can thiệp đúng cách. Điều quan trọng nhất là phụ huynh cần hiểu rõ nguyên nhân, không quá lo lắng nhưng cũng không được chủ quan. Hãy đồng hành cùng con trong từng thay đổi nhỏ hàng ngày – từ bữa ăn, giấc ngủ đến thói quen đi vệ sinh – để giúp con khỏe mạnh, thoải mái hơn mỗi ngày.