I. Vàng da sơ sinh là gì?

Vàng da sơ sinh là tình trạng da và củng mạc mắt của trẻ sơ sinh có màu vàng, thường xuất hiện trong những ngày đầu sau sinh. Đây là hiện tượng rất phổ biến, xảy ra ở khoảng 60% trẻ đủ tháng và đến 80% trẻ sinh non.

Màu vàng là do sự tích tụ bilirubin trong máu – một sản phẩm được tạo ra khi hồng cầu bị phân hủy. Bình thường, gan sẽ giúp thải bilirubin ra ngoài, nhưng ở trẻ sơ sinh, chức năng gan còn yếu nên dễ bị ứ đọng.

Trong hầu hết các trường hợp, vàng da thường là nhẹ, thoáng qua, tự giới hạn và khỏi mà không cần điều trị, gọi là vàng da sinh lý. Tuy nhiên, cần phải phân biệt với tình trạng vàng da nặng hơn gọi là vàng da bệnh lý. Việc không xác định và điều trị chậm trễ vàng da bệnh lý có thể dẫn đến bệnh não do bilirubin và các di chứng thần kinh liên quan.

a) Vàng da sinh lý (thường gặp – không nguy hiểm)

Xuất hiện trong 2–3 ngày đầu sau sinh, thường nhẹ, lan từ mặt xuống ngực, bụng, tay chân và tự hết sau 7–10 ngày. Nguyên nhân do:

• Gan trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh, chưa xử lý kịp bilirubin.
• Hồng cầu của trẻ có đời sống ngắn và bị phân hủy nhiều sau sinh.

b) Vàng da bệnh lý (nguy hiểm – cần theo dõi chặt)

Xuất hiện trước 24 giờ sau sinh hoặc kéo dài hơn 14 ngày, kèm theo:

• Da vàng đậm lan xuống lòng bàn tay, lòng bàn chân.
• Trẻ bú kém, lừ đừ, ngủ nhiều bất thường hoặc co giật.

Một số nguyên nhân gây vàng da bệnh lý:

• Tán huyết do bất đồng nhóm máu mẹ và con (Rh hoặc ABO).
• Nhiễm trùng sơ sinh.
• Tắc mật bẩm sinh.
• Bệnh lý di truyền về men G6PD.
• Chảy máu trong (bầm máu, tụ máu dưới da đầu khi sinh khó).

II. Làm sao để ba mẹ nhận biết trẻ bị vàng da?

Ba mẹ có thể quan sát tại nhà bằng cách:

• Đặt trẻ nằm nơi có ánh sáng tự nhiên.
• Ấn nhẹ ngón tay vào trán, ngực, bụng rồi thả ra, nếu vùng da vừa ấn chuyển sang màu vàng thay vì hồng, đó là dấu hiệu vàng da.
• Kiểm tra mắt: củng mạc mắt (lòng trắng mắt) cũng sẽ ngả vàng.

Lưu ý: Ba mẹ nên kiểm tra vào buổi sáng, vì ánh sáng ban ngày dễ phát hiện hơn. Nếu nghi ngờ trẻ bị vàng da, đưa đi khám ngay, đặc biệt nếu bé còn nhỏ hơn 7 ngày tuổi.

III. Điều trị vàng da sơ sinh

a) Với vàng da sinh lý:

• Không cần điều trị, chỉ cần theo dõi.
• Cho trẻ bú mẹ thường xuyên (8–12 lần/ngày) để đào thải bilirubin qua phân, nước tiểu.

b) Với vàng da bệnh lý:

Tùy theo nguyên nhân và mức độ, trẻ sẽ được:

• Chiếu đèn điều trị vàng da: Biện pháp phổ biến và hiệu quả. Ánh sáng đặc biệt giúp chuyển bilirubin thành dạng dễ đào thải.
• Thay máu: Khi bilirubin quá cao đe dọa não (bệnh lý vàng da nhân).
• Điều trị nguyên nhân gốc: Nhiễm trùng, bất đồng nhóm máu, men G6PD, v.v.

IV. Phòng ngừa vàng da sơ sinh:

Phòng ngừa vàng da do tăng bilirubin máu nặng là rất quan trọng để tránh các biến chứng nghiệm trọng.

– Sàng lọc: các chuyên gia khuyến cáo rằng tất cả các trẻ sơ sinh nên kiểm tra nồng độ bilirubin trước khi xuất viện về nhà, bất kể độ tuổi. Điều này đặc biệt đúng với những trẻ bị vàng da trước 24 giờ tuổi, trong trường hợp đó cần phải xét nghiệm lại.

   – Theo dõi: Cha mẹ hoặc người chăm sóc trẻ theo dõi chặt chẽ nếu vàng da tăng dần. Vàng da tăng bilirubin máu thường dễ dàng ngăn ngừa và điều trị ban đầu; tuy nhiên, các biến chứng có thể nghiêm trọng và không thể hồi phục nếu điều trị bị trì hoãn.

   – Điều trị kịp thời: Trẻ sơ sinh có nồng độ bilirubin cao nên được điều trị ngay để giảm nồng độ bilirubin một cách an toàn và ngăn ngừa nguy cơ tổn thương não, không nên trì hoãn điều trị vì bất kì lý do gì.

Khi nào nên đưa trẻ đi khám?

• Trẻ vàng da trước 24 giờ tuổi.
• Vàng da lan xuống bụng, tay chân, lòng bàn tay, lòng bàn chân.
• Trẻ bú kém, bỏ bú, lừ đừ, ngủ nhiều bất thường.
• Vàng da kéo dài hơn 10–14 ngày.
• Có tiền sử bất đồng nhóm máu, sinh non, nhiễm trùng, G6PD…

BSCK2 NGUYỄN HOÀNG NAM

KHOA NHI BỆNH VIỆN ĐA KHOA TIỀN GIANG